Zwartboek Schoolkosten februari 2012 Contact Jongeren Organisatie Beroepsonderwijs Postbus 17061 1001 JB Amsterdam Tel: 020-­-5244050 Mail: info@job-­-site.nl Website: www.job-­-site.nl 2 Inhoud 1.Inleiding 4 2.De wet en regelgeving 5 3.De vrijwillige bijdrage in de praktijk 6 4. De onderwijsinspectie 10 5.Conclusies 10 6.Aanbevelingen 11 7.Literatuurlijst 12 Bijlagen 12 3 1.Inleiding Dit Zwartboek is gemaakt omde omvang van de misstanden ronddevrijwillige bijdrage inhetmbo in beeld te brengen. De laatste paar maanden heeft JOB facturen verzameld die we in dit document analyseren. Ze dienen als illustratie voordeproblemen die op grote schaal spelen. JOB krijgt namelijk al jaren veel klachten over onterechte kosten en incassobureaus. Instellingen brengen soms exorbitant hoge bedragen in rekening. Ook verhalen over incassoprocedures, deurwaarders en dagvaardingen komen regelmatig bij ons binnen1. Helaas speelt dit probleem al meerdan tien jaar. Elf jaar geleden heeft JOB al eens samen met de SPenLAKS een Zwartboek over de ouderbijdrage gemaakt en aangeboden aande Tweede Kamer2.Helaas moeten wij nu concluderen dat dit nergens toe heeft geleid. Wij willen nu, met dit tweede enhopelijk laatste Zwartboek, de problematiek nogmaals duidelijk op de kaartzetten. In de afgelopen maanden heeft JOB samen metde MBO-­-raad gekeken naar een oplossing voor deproblemen. Deze poging is helaas mislukt. De MBO-­-raad lijkt de problemen niet voldoende te erkennen, enwilde zelfs toewerken naar extra verplichte kosten voor mbo-­-studenten. Daarom is het ministerie nuaanhet kijkennaar een oplossing. JOB komt juist op dit cruciale moment met het Zwartboek, om nog eens duidelijk te maken hoe omvangrijk hetprobleem is. JOB verlangt een duurzame oplossing. Want de huidige gang van zaken staatde toegankelijkheid vanhetonderwijs in de weg en zorgt voor een breuk indevertrouwensband tussen de student endeopleiding en berokkent het imago vanhetmbo schade. Inhetvolgende hoofdstuk bekijken wedewet en regelgeving rondom extra schoolkosten. Daarna beschrijven we de 30 facturen die we hebben binnengekregen. Vervolgens beschrijven we de rol van de onderwijsinspectie. Na de conclusies doen we aanbevelingen voor een duurzame oplossing. 1 ..........Schoolkosten binnen het mbo . De stand van zaken2012. 2 Zie Zwartboek klachtenweek ouderbijdrage JOB, LAKS enSP (2001). 4 2. De wet en regelgeving 2.1 Dewet Volgens de wet, artikel 8.1.4. van de WEB, zijn er binnen hetmbo twee soorten studiekosten, de wettelijke bijdrage (ook wettelijk lesgeld genoemd) endevrijwillige bijdrage. Het wettelijk lesgeld dient voldoende te zijn om een opleiding te volgen. Naast dit bedrag kan een school extra geld vragen aan de student voor extra diensten die geen onderdeel zijn vanhetonderwijsprogramma. Dit dient geheel op vrijwillige basis te geschieden, vandaar de term vrijwillige bijdrage.3 Te denken valt aan een schooluitje of het huren van een kluisje. Voordeuitwerking in details verwijzen we naar het servicedocument van JOB endeMBO-­-raad uit 2004. Opbasis van artikel 8.1.4 zijndevolgende regels van toepassing4: 1. Er dienteenscheiding te worden aangebracht tussen enerzijds de inschrijving als student en anderzijds de betaling voor extra voorzieningen. M.a.w. het lesgeld moet voldoende zijn om jein te schrijven eneen diploma te kunnen halen. Alle overige kosten vallen daarmee automatisch onderdevrijwillige bijdrage. 2. Indieneenschool(een deel van) de kosten van extra voorzieningen en activiteiten doorberekent aandestudenten, dient de schooldestudent te wijzenophet niet verplichte karaktervan de bijdrage. 3. De school dientdestudenten een specificatievandekosten te verstrekken. 4. Het kan alleen gaan om extra voorzieningen diegeen deel uitmaken vanhet reguliere onderwijsaanbodvandeschool. Als eenstudent niet voor de extra voorziening of activiteit wenst te betalen kan hij daarvan voor deelname worden uitgesloten. 2.2 Internationale verdragen Bovenstaande regels zijn afkomstig uit een brief van voormalig Minister Ritzen van Onderwijs en Wetenschappen uit 1994. Ze zijn gebaseerd op wetsartikel 8.1.4. van de WEB. Deze wet is opgesteld omdetoegankelijkheid vanhetonderwijs te waarborgen. Deze doelstelling is in lijn metdeverdragen over onderwijs die Nederland heeft ondertekend. Nederland heeft door ondertekening van zowel het Internationale Verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten (artikel 13 lid 2subb)als het Europees handvest kenbaar gemaakt dat het streeft naar kosteloos onderwijs (artikel 10 lid5 sub a). Helaas isdehuidige realiteit anders enzijn deze doelen nog lang niet bereikt. 3 Zie het servicedocument van de MBO-­-raad en JOB 4 In de brief van minister Ritzen uit 1994 wordt de wet voor het eerst duidelijk uitgelegd. 5 3. De vrijwillige bijdrage in de praktijk Inhetvorige hoofdstuk hebben we de regels op een rij gezet. Hoe nauw nemen de instellingen deze regels? JOB heeftde afgelopen jarenveel klachten binnengekregen. In 2010 kregen we 82 klachten binnen enin 2011 kregen we 112 klachten over dit onderwerp binnen. Om beter zicht te krijgen op de problematiek hebben we studenten gevraagd hun rekeningen naar ons op te sturen. In twee maanden tijd hebben we 30 rekeningen binnengekregen van 21 verschillende instellingen. Indde bijlagen hebben we 13 rekeningen ter illustratie bijgevoegd. In dit hoofdstuk analyseren wedde binnengekomen rekeningen. Studenten worden in het mbo, anders dan in het vo, geacht zelf te zorgen voor boeken. Deze kosten vallen overigens alsnog onder de vrijwillige bijdrage5.Dat komt doordat deze boeken niet via of van de school gekocht hoeven te worden, dat is een vrijwillige keuze vande student. Vandaar dat ook die kosten vallen binnen devrijwillige bijdrage. Echter de kosten waarover wij in dit Zwartboek spreken zijn niet de boeken en speciale beroepsgerelateerde gereedschappen 6 3.1 Verplichte vrijwillige kosten Alle 30 rekeningen die we binnen kregenwarendoor school verplicht gesteld om te betalen. Er was dus bij geen enkele rekeningsprakevan een ................................................De rekeningen hebben in plaats van ....................................................................................................: deelnemerskosten, overige opleidingskosten of overige verplichte kosten. 3.2 Aanmaningen, incassoprocedures en deurwaarders De meeste instellingen schuwen niet om een incassobureau in te schakelen. JOB krijgt hier veel klachten over. Bij 7 van de 30 rekeningen waseen incassoprocedure in gang gezet. Opdit moment zijn in ieder geval twee studenten in een rechtszaak verwikkeld. Vorig jaar heeft een student de rechtszaak gewonnen7. 5 Opmerkelijk is dat een minderjarige mbo-­-student dus verplicht isextra kosten te betalen terwijl hij/zij verplicht is naar school te gaan. Bij het vo is dit daarom niet het geval. 6 De gemiddelde kosten per jaar liggen nog veel hoger dan de bedragen waar we het in dit Zwartboek over hebben. Om een indruk tekrijgen:..1031,-­-lesgeld, ..1000,-­-reiskosten, ..300,-­-boeken, ..100,-­-eenmalige kosten (atlassen, rekenmachines e.d.), ..200,-­-ict, en ..100euro aan gereedschappen. Zie de schoolkostenmonitor 2010 voor meer informatie. Echter, deze monitor deelt de kosten in zoals de school ze indeelt. Daarom kloppen de kosten die in de categorie vrijwillige bijdrage niet. 7 Jurisprudentie over deze rechtszaak vindt u hier. 6 3.2 Onterecht doorberekende kosten Waargaandeze rekeningennu precies over? Wat moet de student betalen? We beoordeelden de rekeningen aan de hand vanhetservicedocument vanJOBen de MBO-­-raad (2004)8.Bij alle 30 rekeningen wassprake vanhetonterecht doorberekenen van kosten. Kostenposten die in de rekeningen genoemd worden zijn: Parkeergelegenheid, schoolpas, BPV, ouderavonden, diploma-­-uitreiking, leerlingbeheersysteem, bijdrage adviesraad, administratiekosten, allerhande verzekeringen, praktijkbezoeken, papier, kopieerkosten, introductiekosten, examenkosten, bijdrage aan verbruiksmaterialen, praktijkleren, openleercentrum, gebruik mediatheek, internetgebruik, sms-­-info, gebruik van gereedschap, culturele activiteiten, intaketest, schoolbusjes, pensionkosten, BHV, laptop, software mediatheek, digitaal platform, lesmateriaal, projecten, kleine algemene kosten, breukgeldendisposables, communicatiemiddelen, brieven, informatie, verbruiksmateriaal, doelbijdrage, niveautesten, studiegids, stagefonds, studentenraad, collegebijdrage enhuur sportveld. 3.3 Deonderwijsovereenkomst (OOK) Veel instellingen beroepen zich bij een conflict op de OOK. Veel opleidingen blijken namelijk de vrijwillige bijdrage te verplichten door middel van de OOK. Van 40 scholen hebben wij een OOK ontvangen. In 16 vandezeovereenkomsten wordt verwezen naar te betalen schoolkosten anders danhetwettelijk lesgeld9. Dit gaatin tegen de wet, artikel 8.1.4. vande WEB. Deze stelt datdeinschrijving van studenten nooit afhankelijk kanzijn van een financiële bijdrage anders danhetverplichte lesgeld. 3.4 Specificeren van kosten Uit deschoolkostenmonitor 2010 blijkt dat 69% vanderekeningen ongespecificeerd naar de student wordt verstuurd. Zeven vandedertig rekeningen die JOB heeft ontvangen waren ongespecificeerd. 8 In dit servicedocument is opgenoemd wat wel en niet onder de vrijwillige bijdragemagvallen. 9 Een rapport over het onderzoek vanJOB naar de onderwijsovereenkomsten binnen het mbo zal in de loop van2012verschijnen. 7 3.5Derekeningen Hieronder staat een overzicht van de dertig rekeningen die we binnen kregen. Als er niks in het vakje staatdan hebben wij de betreffende informatie niet. In de bijlagen hebben we 13 facturen toegevoegd ter illustratie. Instelling Opleiding Bedrag Onterechte kosten Vrijwillig Specifica -­-tie Incasso Opmerkingen ROC Nijmegen Willem Nijholt College 3250,ja nee nee Landstede (zie bijlage) Zorg 883,ja nee ja Landstede Mechatronica 735,ja nee ja Landstede Marketing & Communicatie 394,ja nee ja ja Landstede Event & organisatie 398,ja nee ja ja Deurwaarder ingeschakeld Landstede 186,ja nee ja ja Landstede 485,Landstede 359,ja nee nee Hout en meubeleringscollege 1131,ja nee ja Albeda College (zie bijlage) Economie 165,ja nee Boete van 3000,-­-als je niet aanwezig bent Citaverde Dierenassistent 384,ja nee ja Citaverde 384,ja nee ja Horizon College Economie 238,ja nee nee ja ROC Aventus 124,ja nee ROC Aventus (zie bijlage) Koksopleiding 1604,ja nee ja Edudelta paardenhouderij 633,ja nee ja ja ROCASSA Zorg en Welzijn 232,ja nee nee ja Media College 170,ja nee nee 8 Instelling Opleiding Bedrag Onterechte kosten Vrijwillig Specifica -­-tie Incasso Opmerkingen Clusius 10verschillende opleidingen 180240, ja nee dierenverzorging 78,ja nee ja ROC Rivor 379,ja nee ja Deurwaarder ingeschakeld Rijn IJssel Laben Research 138,ja nee nee Koning Willem I College 204,ja nee ja Nova College Economie 40,ja nee nee ROC Zeeland (zie bijlage) 975,ja nee o.a betalen voor brieven, informatie en testen. AOCde Groene Welle 639,ja nee ja AOCTerra 225,ja nee ja o.a. voor les Leidse Instrumentmakersschool 1263,ja nee Helicon Groen 195,ja nee ja Bloem & Vormgeving 262,ja nee ja Drenthe College 255,ja nee ja 9 4. De onderwijsinspectie De omvang van het probleem is groot en al tien jaar onveranderd10.Het is daarom niet verwonderlijk om te constateren datdeonderwijsinspectie nauwelijks iets blijkt te doen aan deze misstanden. Terwijl de onderwijsinspectie weldetaakheeft te controleren op onjuiste facturering. Voor bekend heeft geen enkele instelling ooit een sanctie hiervoor gekregen. 5.Conclusies Uit dit Zwartboek blijkt dat de instellingen op grote schaaldewet overtreden door geld te innen dat ze niet mogen innen van studenten. Samengevat kunnen we concluderen dat: 1. Uit despecificaties blijkt dat veel kosten onterecht worden doorberekendaanstudenten. 2. De vrijwillige bijdrage is op de meeste scholen verplicht gesteld. Ditgaatin tegen wet-­-en regelgeving uitdeWEB. 3. Vaak ontbreekt een specificatie,terwijl dit wel is verplicht (zie brief Minister Ritzen). 4. Eenaantal instellingen verplicht debetaling van extra kosten via de Onderwijsovereenkomst (OOK). Ditgaatrechtstreeks tegen de wet in, artikel 8.1.4. vandeWEBstelt namelijk dat inschrijving nooit afhankelijk kanzijn van een bijdrage anders danhetverplichte lesgeld. 5. Geen keuzemogelijkheid: studenten kunnen vaak niet aangeven wat zij wel of niet willen betalen. Terwijl hetde keuze moet zijn van studenten of zij bijvoorbeeld mee willen met een excursie of iets dergelijks (zie servicedocument). 6. Inschakelen incassobureaus,deurwaarders enhetversturen van dagvaardingen. Het is een ......................................................................................................................................................................innen. Dit leidt tot stress bij ouders en studenten enjaagt de kosten flink op. Het is wel goed om te zien dat studenten bij derechter dezaak uiteindelijk winnen vandeschool. 7. Soms exorbitant hoge bedragen.We zijn erg geschrokken van eenaantal rekeningen, scholen ................................................................................Y endit ook als verplichting aanduiden.Hetkannooitdebedoeling zijn dat scholen zulke hoge kosten doorberekenen aan studenten, aangezien dat de toegankelijkheid van het mbo-­-onderwijs schaadt. Bovengenoemde misstanden leiden ertoe datdetoegankelijkheid van het onderwijs in Nederland achteruit gaat. Sommige opleidingen zijn onbetaalbaar voor bepaalde groepen jongeren. Het onterecht in rekening brengen van kosten leidt tot een vertrouwensbreuk tussen student eninstelling, schade aanhetimago van het mbo en hoge kosten voor de student. 10 ..............................................................Ž . ............................................... 10 6.Aanbevelingen Het is tijd voor actie! De minister moet nu actiegaan ondernemen ende problemen aanpakken. De afgelopen jaren heeft het ministerie altijd aangegevendatdeoplossingen moeten komen van de schoolbesturen. Echter dit heeft niet gewerkt en de bal ligt daarom nu bij het ministerie. JOB wil dat ernu actie wordt ondernomen opde volgende punten: 1. Strenge handhaving en borging opdewet, hoge sancties als preventief middel inzetten. De onderwijsinspectie moet grondiger envaker controleren of scholen zich aande regels houden.Isdatniet het geval, dan dienen ersnel sancties te volgen. 2. Het is vanzelfsprekenddatgelddatonterecht geïnd is terug betaald moet worden. Daarnaast zou een schoolbestuur ook een boete opgelegd kunnen krijgen. 3. Goed fatsoen moet je doen. Geen incassoprocedures, deurwaarders edagvaardingen meer. Het is geen verplichte bijdrage, scholen moeten ook niet doen alsof dat wel zo is. 4. Duidelijk specificeren. Als er al gekozen wordt om extra kosten vrijwillig in rekening te brengen, geefdan aan waarvoor een student betaalt. Geef daarbij ook een keuzemogelijkheid. Als een student niet mee wil gaan op excursie hoeft hij/zij dat ook niet te betalen. 5. Een oplossing kan gevonden worden in een uniform systeem waarmeede student gefactureerd wordt. Te denken valt aan één website waarmee de scholen de rekeningen versturen. Binnen dit systeem is een beperktaantal mogelijkheden waarmee de handhaving vanderegels wordt bewerkstelligd. 6. Het open leercentrum, mediatheek engereedschap behoren bijdeopleiding. Daar moet je gebruik van kunnen maken zonder extra te hoeven betalen. Bij speciaal gereedschap moet een mogelijkheid zijn tot bruikleen. 7. Het ministerie moetde ideeën rond toegankelijkheid van onderwijs beter uitwerken, en de door Nederland ondertekende verdragen ten uitvoering brengen. Op naar eerlijk en kosteloos onderwijs! 11 7. Literatuurlijst Brief van Minister Ritzen van Onderwijs enWetenschap (1994) Zwartboek klachtenweek ouderbijdrage JOB, LAKS en SP (2001). Schoolkostenmonitor 2009-­-2010. (Sardes, 2010). Schoolkosten binnen het mbo. De Stand van Zaken 2012 Servicedocument schoolkosten mbo-­-raad en JOB (2004) Bijlagen 1. Edudelta -­-paardenhouderij 2. Albeda College 3. Landstede 4. ROC Zeeland 5. ROC Aventus . Koksopleiding 6.Citaverde . Dierenverzorging 7. Hout en meubileringscollege 8. Landstede . Event &organisatie 9. Mediacollege 10. Helicon . Bloem en Vormgeving 11. AOC De Groene Welle -­-Hoefsmid 12. Koning WillemICollege 13. AOC Terra Wehebben 30 rekeningen daar hebben we willekeurig 13rekeningen uitgekozen. Anders zouheet document tegroot worden.Ukunt de andere rekeningen inzienop aanvraag. 12 1. Edudelta . Paardenhouderij -­-Deze rekening moet verplicht betaald worden. Als je niet betaalt, zie laatste pagina, dan wordt een incassobureau ingeschakeld. -­-Geen vandekosten kan verplicht gesteld worden. -­-Het hele rijtje cursussen is ook vrij opmerkelijk. Er staat namelijk bijdatzewettelijk van toepassing zijn voor je beroep. Indat geval zouje namelijk verwachtendatje de cursussen gewoon onderdeel zijn van je opleiding. -­-Je moet verplicht een laptop aanschaffen.Jekunt jeafvragen of dat nodig is bij de paardenhouderij. Een laptop is namelijkgeen gereedschap die centraal staat voor het beroep paardenhouder. De opleiding maghetdan ook niet verplicht stellen. Bekijken we de specificatie dan kunnen we concluderendatt: -­-verzekering: eigenlijk valt onder vrijwillige bijdrage endus niet verplicht kan worden gesteld. -­-Schoolbusje, mediatheek, intaketest, lesmateriaal, praktijkbedrijf, introductiekosten en ECC doordeschool zelf bekostigd dient te worden. -­-excursie paard: alleen te betalen alsdestudent dit extraatje ook wilt. Tot slot Als jede huidige richtlijnen zou toepassen opdezerekeningdan hoeftdestudent deze rekening niet te betalen. Ook zou hij geen laptopaanhoeven te schaffen. ..............................................Y ..1200,-­-. 13 2. Albeda College Indezeonderwijsovereenkomst wordt je verplicht de extra kosten te betalen. Opmerkelijk is ook dat je 3000,-­-boete moet betalen als jete vaak absent bent. Algemene kosten: hoort school zelf betalen Programmakosten: hoort school zelf betalen Leermiddelen: lijkt over ICT-­-infra school te gaan, dan voor rekening van school. Schoolpas: hoortdeschool zelf te betalen BPV-­-document: hoortdeschool zelf te school betalen De extra kosten lijken ook nog onterecht doorberekend te zijnaande student. 20 3. Landstede Deze rekening is van landstede. De rekening is mooi ondergebracht categorietjes. Helaas worden wel onterechte kostenposten verplicht gesteld op straffe vanhet incassobureau. Laten we ze even langslopen: A1 niet wettelijke bijdrage Schoolpas: als het verplicht is en nodig om binnen te komen dan moetdeschool het betalen Excursies: als het niet verplicht is kun je ervoor kiezen wel met excursie te gaan (maar dan moet jehet wel betalen) Introductie: hoort school zelf betalen Mediatheek: hoort school zelf betalen Feestelijke ............................................................ Gebruik OLC: hoort school zelf betalen Internet: hoort school zelf betalen Software: voor computers op school-­->school betalen voor thuis op je computer-­-> jijzelf betalen App. enmateriaal: school betalen Verzekering: doen wijgeenuitspraak over Kop-­-kosten: niet duidelijk voor wat precies Diploma kosten: hoort school zelf betalen Biebsearch: hoort school zelf betalen Boeken materialen producten Gezamenlijke inkoop: dat zou geld moeten schel........................................................... Boeken: moet je zelf kunnen aanschaffen én er moet een specificatie bij Afdruk-­-kosten: lijkt me nodig voor de les. Dus school zelf betalen Werkboeken: moet je zelf kunnen aanschaffen én er moet een specificatie bij Methoden: moet je zelf kunnen aanschaffen én er moet een specificatie bij speld/insigne: als het vrijwillig is kun je er voor kiezen het te kopen 24 4. ROCZeeland De meeste kostenposten in onderstaande rekening mogen niet worden doorberekendaande student. 5. ROCAventus . Koksopleiding Dit is een ongespecificeerde rekening. Bij navraag blijken dediverse materiaalkostendeingrediënten voor de kooklessen te representeren. Die kosten zijn voor de school zelf! 6.Citaverde Dierenassistent De meeste kostenposten in onderstaande rekening mogen niet worden doorberekendaande student. 28 8. Hout en Meubileringscollege Zoals op deze en de volgende pagina is ........................................................................................................ geïnd via de online website van de boekenhandel waar de student zijn boeken koopt. Zonder deze bijdrage aan te kruisen kun je geen boeken bestellen. 30 8. Landstede . Event enorganisatie De kostend........................................................................................................................................................................ student. Nadat deze student op school m.b.v. brieven heeft aangegeven deze kosten om die reden niet te willen betalen heeft de school een deurwaarder ingezet (zie volgende pagina). 31 32 9.Mediacollege De kostenposten in onderstaande rekening mogen niet worden doorberekend aandestudent. Daarnaast is de betaling vandezerekening verplicht gesteld. 10. Helicon De kostenposten in onderstaande rekening mogen niet worden doorberekend aandestudent. Ook moet de student deze kosten verplicht betalen. Alleendedure overnachting kan worden doorberekend op vrijwillige basis mits de student met deze excursie meewilt. Naast deze kosten ben je bij dezeopleiding ook nog eens verplicht elke week verse bloemen mee te nemen á35,-­-. Deze opleiding kost dus nog eenpaar duizend euro extra. 34 11. AOCDeGroene Welle -­-Hoefsmid 35 12.Koning Willem ICollege -­-opleiding onbekend 13.AOCTerra -­-Opleiding onbekend De kostenposten in onderstaande rekening mogen niet worden doorberekend aandestudent. Daarnaast is de betaling vandezerekening verplicht gesteld. Als de excursies onderdeel zijn vanheet verplichte lesprogramma dan moetdeschooldekosten zelf betalen. Is de excursie een extraatje dan hoor jezelf bepalen of je mee doet.